Aquathermie

Rivieren, kanalen en grote waterplassen, maar ook waterzuiveringsstations en de riolering (dit noemen we ook riothermie) vormen een enorme duurzame warmtebron, die tot nu toe amper ontsloten is. Deze warmte uit water noemen we aquathermie.

Aquathermie is warmte op lage temperatuur. Om daar bruikbare warmte van te maken (warm genoeg), is een warmtepomp nodig. Deze gebruikt elektriciteit om de warmte uit de rivier, plas of riolering op te krikken naar een hogere temperatuur. De warmte kan gebruikt worden in één gebouw of in een warmtenetwerk, dat dan meerdere gebouwen van warmte voorziet.

Om het aantal captatie- en lozingspunten langs waterlopen te beperken, is het zinvol (mini-) warmtenetten te ontwikkelen. Deze laten bovendien toe ook voorzieningen en gebouwen die niet in de directe omgeving van een waterloop gelegen zijn toegang te geven tot het gebruik van deze duurzame warmte.

Het warmtepotentieel van oppervlakte- en afvalwater is groot. Steeds meer burgers, projectontwikkelaars en bedrijven vragen voor aqua- en/of riothermie projecten een vergunning aan. Om deze reden bracht de Provincie het warmtepotentieel van waterlopen, -lichamen en riolering in kaart. Een primeur in Vlaanderen.

Uit het onderzoek kwam naar voor dat het warmtepotentieel groter is dan de voorbije jaren werd gedacht. De temperatuur van het water herstelt zich immers na onttrekking, door aanvoer van vers warmer water, door zonne-instraling, door contact met de bodem. Dit noemen we ‘regeneratie’. Tegelijk bleek dat het potentieel niet onuitputbaar is. De temperatuur van het water of riolering daalt immers als je er warmte uit onttrekt. Een te grote daling heeft gevolgen voor het ecosysteem of voor de waterzuivering. In het onderzoek hanteerden we daarom een grens van maximum 3° C .

Daarnaast wordt de warmtebeschikbaarheid door heel wat elementen bepaald. Zo zorgen de aard van de waterlopen -en lichamen, het debiet, het uiteenlopende bebouwingsprofiel en de warmtevraag, ervoor dat het beschikbaar en benutbaar potentieel van waterlopen aanzienlijk verschilt. Hoeveel warmte er op een bepaalde plek kan onttrokken worden, is dus afhankelijk van de verschillende plekken langs de waterloop waar er gebruik van gemaakt wordt en hun onderlinge relatie.

De onderzoeksresultaten werden opgenomen in een rapport en interactieve online tool. Deze toont in welke delen van de Oost-Vlaamse gemeenten de warmtevraag kan ingevuld worden door warmte uit oppervlakte- en afvalwater. Maar ook welk vermogen het water op een bepaalde plek kan leveren en waar het potentieel al dan niet kan benut worden willen we het potentieel in Oost-Vlaanderen optimaal benutten. In dat geval kan bijna 40 procent van de warmtevraag nabij een waterlichaam door aquathermie ingevuld worden. Dat is tot 20 procent van de warmtevraag van de hele Provincie. 

Het aquathermie potentieel is groot, maar natuurlijk vooral interessant voor warmteverbruikers in de omgeving van die bronnen. Kan iedereen zonder meer aqua- of riothermie gebruiken? Neen. Het onderzoek onthulde immers een belangrijk inzicht: bij aquathermie duiken er ruimtelijke verdeelvraagstukken op! Zowel tussen als binnen gemeenten.

Om te voorkomen dat het ene project het ander ‘in de kou’ zet, zullen we dus afspraken moeten maken. Heel wat potentieel dreigt bijvoorbeeld verloren te gaan of onbenut te blijven als je aquathermie niet afweegt tegenover andere duurzame warmtebronnen. Zo maken gemeenten soms beter gebruik maken van (rest)warmte van hun bedrijventerreinen en houden ze aquathermie best voor plaatsen waar geen alternatieven zijn. 

Daarnaast is er binnen een aantal rivierbekkens onvoldoende potentieel om aan de warmtevraag te voldoen. Gemeenten langs deze waterlopen zijn afhankelijk van elkaar en houden bij het aanwenden van het potentieel best rekening met elkaar. Dit wordt ook aangegeven in de aquathermie tool.

Gelet op het potentieel en de verdeelvraagstukken die spelen, is het wenselijk dat lokale besturen bij de opmaak van hun lokaal warmteplan de inzichten uit dit onderzoek integreren en het gebruik van het aquathermie potentieel in eerste instantie beperken tot het niveau zoals aangegeven in de optimale verdeelsleutel in dit onderzoek. Tegelijk is het wenselijk dat ze zich in hun warmteplan uitspreken over de lokale verdeelvraagstukken. De Provincie kan hierbij begeleiden en ondersteunen.

Indien het gebruik van aqua- en riothermie afhankelijk is van het gebruik in andere kernen binnen het rivierbekken, kunnen lokale besturen hierover in overleg gaan met de Provincie en omliggende gemeenten zodat hierover afspraken kunnen gemaakt worden en/of de verdeelsleutel op bekkenniveau verder kan geconcretiseerd worden.

Geïnteresseerd om je gebouw met aqua- of riothermie te verwarmen? Raadpleeg de aquathermie tool, ga na of er potentieel is en of dit kan benut worden. De tool geeft aan welk potentieel kan benut worden, maar houdt (momenteel) geen rekening met reeds vergunde projecten die al (een deel van) het potentieel benutten.

Voor ieder project dient een omgevingsvergunning en een vergunning van de waterloopbeheerder verkregen te worden.

Voor het onttrekken van warmte uit oppervlaktewater is sinds 2022 regelgeving in ontwikkeling door de Commissie Integraal Waterbeleid (CIW). Dit zal resulteren in een beleidskader aquathermie in de loop van 2024.

De Provincie Oost-Vlaanderen ging samen met de andere Vlaamse Provincies een samenwerking aan met de Vlaamse Waterweg nv, Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en Departement Omgeving om het Oost-Vlaamse onderzoek en de online tool uit te breiden naar heel Vlaanderen.

Doel is ook het interactieve luik van de tool uit te breiden, zodat de potentieel-inschatting rekening houdt met reeds vergunde projecten en de invloed van nieuwe projecten meteen weergegeven kan worden. Zo kan de tool ook in het kader van vergunningsprocedures een ondersteunende rol spelen.