De Schelde: een veranderend rivierlandschap

Kom op vrijdag 23 mei 2025 naar de boeiende studiedag met thema 'De Schelde: een veranderend landschap'.

De Schelde vormt al eeuwen een riviercultuurlandschap: een samengaan van de rivier, landschap en de mens. Met de vorming van de Westerschelde in de vijftiende eeuw lijkt de rivier in zijn voorlopig definitieve plooi gevallen te zijn, maar niets is minder waar. Op deze studiedag graven we dieper in de evoluties van de voorbije eeuwen. Hoe de eeuwige wisselwerking tussen de rivier, het landschap en de mens steeds een nieuwe context creëerde. Het is een verhaal van bedijken en inpolderen, van dijkval en stormvloeden, van uitbaggeren en dichtslibben.

• 9.15 uur: Onthaal
• 9.45 - 10.30: Peter Van Wichelen, Keynote: De Schelde, een riverine cultural landscape

Sinds Christer Westerdahl in 1992 1990 de term maritime cultural landscape het het gelijknamige artikel definieerde, heeft de term in de maritieme archeologie opgang gemaakt als kader voor heel wat onderzoek. Vooralsnog ontbreekt een dergelijk theoretisch kader voor rivieren. In deze lezing gaan we aan de hand van de Schelde op zoek naar hoe zo een riverine cultural landscape zou kunnen omschreven worden, wat de gelijkenissen zijn met de maritieme tegenhanger en vooral waar de verschillen uit bestaan.

Peter Van Wichelen is historicus en verantwoordelijke van de provinciale erfgoedsite Scheepswerven Baasrode. Hij is verbonden aan de UUtrecht en onderzoekt de geschiedenis van de scheepsbouw in de Schelderegio in de periode 1650-1800.

• 10.30 - 11.15: Geert De Vriese, De Schelde : evolutie van een rivier – vroeger en nu

De Schelde is geen gemakkelijke rivier en veranderde zijn bedding regelmatig in de loop van de geschiedenis. Van een moerassig veengebied werd het door stormvloeden en menselijk ingrijpen de toegangspoort tot een wereldhaven.

Geert De Vriese is kapitein ter lange omvaart in de koopvaardij en deed 31 jaar dienst als rivierloods op de Schelde. Hij is gastdocent aan de Antwerp Maritime Academy.

• 11.15 - 12.00: Peter Stok, Peilen op de riemen

Sinds de negentiende eeuw wordt er actief gepeild naar dijkval in Zeeland, een fenomeen dat minder dramatisch maar daarom niet minder gevaarlijk is dan dijkdoorbraken door stormvloed. Waarom peilen de beste oplossing voor het probleem bleek en hoe dat gebeurde, wordt in de loop van de lezing uiteengezet.

• 12.00 - 12.15 uur: Vragenronde
• 12.15 - 13.00 uur: Broodjeslunch
• 13.00 - 14.00 uur: Natalie de Visser, Verdronken dorpen in de Schelde Delta. Verleden of toekomst?

In de Schelde Delta lagen in de Middeleeuwen een 250 tal dorpen die door meerdere oorzaken verdronken zijn. Sommige zijn terug te vinden. Wat vertellen ze over ons verleden en welke boodschap hebben ze voor onze toekomst?

Nathalie de Visser, archeoloog en coördinator Platform Verdronken dorpen bij UNESCO Global Geopark Schelde Delta schreef en meerdere rapporten over verdronken dorpen in Zeeland, Brabant en Vlaanderen.

• 14.00 - 15.00 uur: Adrie de Kraker, Stormen en overstromingen in het Westerscheldegebied, 1400-1700

In de lezing wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste stormen die zich tussen 1400 en 1700 hebben voorgedaan in het Westerscheldegebied en worden bijzonderheden gegeven over hoe die zijn ontstaan, de gevolgen waartoe ze hebben geleid en hoe mensen er toentertijd op hebben gereageerd. Op enkele stormvloeden wordt nader ingegaan die vooral tussen Hulst, Saeftinghe , Beveren en Antwerpen grote schade hebben aangericht.

Adrie de Kraker is historisch geograaf, promoveerde in 1997 aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Landschap uit Balans en was van 2003 tot 2015 werkzaam aan de Vrije Universiteit aldaar. Hij doceerde daar de geschiedenis van de Nederlandse cultuurlandschappen. Een van zijn specialisaties is het onderzoek van het historische klimaat, waarbij met name de stormen en het winterweer tussen 1350 en 1750 centraal staan. Daarover publiceerde hij diverse wetenschappelijk papers. In 2024 publiceerde hij een boek over de Verdronken dorpen in het zuidwestelijke kustgebied.

• 15.-10 - 16.10 uur: Tim Soens, Leven met de Schelde: de overstromingsgeschiedenis van de Schelde als inspiratie voor morgen

Honderd jaar geleden behoorden de hooimeersen langs de Schelde tot de duurste landbouwgronden van Vlaanderen. Die hoge economische waarde hadden ze te danken aan de rivieroverstromingen, die de grond vruchtbaar maakten, de waterveiligheid garandeerden en een unieke biodiversiteit creëerden. Kortom, de Schelde is voor Vlaanderen, wat de Nijl voor Egypte is, zo klonk het nog in 1851 in het Belgisch Parlement. Misschien vinden we in de geschiedenis en de vele relicten van dit overstroombare landschap langsheen de Schelde ook de sleutel voor een duurzamere omgang met de rivier vandaag?

Tim Soens is hoogleraar middeleeuwse en milieugeschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Aan het Centrum voor Stadsgeschiedenis leidt hij een onderzoeksteam ENVIRHUS – Environmental and Rural History of Urbanized Societies. Een centrale plaats in zijn onderzoek is weggelegd voor de geschiedenis van natuurrampen, waarbij hij wil begrijpen waarom mensen kwetsbaar zijn voor overstromingen, hongersnoden, epidemieën en dergelijke meer. Als coördinator van GIStorical Antwerp verkent hij het potentieel van ruimtelijke analyse en landschappelijk erfgoed om de veranderende omgang met natuurextremen beter te begrijpen.  

• 16.10 - 16.25 uur: Vragenronde
• 16.25 - 16.35 uur: Slotwoord & conclusies
• 16.35 uur: Afsluitende drink

• Wanneer? Vrijdag 23 mei 2025
• Waar? Scheepswerven Baasrode
• Deelnemen is gratis maar schrijf je voor 19 mei 2025 in via scheepswervenbaasrode@oost-vlaanderen.be
• Geschikt voor alle leeftijden
• Met broodjeslunch en receptie