Verhuis collectie

Erfgoedsite Ename is volop aan het werk aan de heropening van het Erfgoedcentrum tegen de zomer van 2024. Stilaan kiezen we de objecten die we zullen tonen aan het publiek. Restauratrice Ansje Cools beoordeelde de toestand van enkele van deze voorwerpen. Is die goed genoeg om tentoongesteld te worden? Want hoe ideaal ook erfgoed bewaard wordt, de tijd doet haar werk. Dan voldoet preventieve conservatie niet langer en gaan we over naar actieve conservatie. Wat is het verschil?

• Bij preventieve conservatie wordt niet ingegrepen op het erfgoedobject zelf, maar alleen op de omstandigheden: een correcte temperatuur en relatieve vochtigheid in de depotruimte, zo weinig mogelijk licht en schadelijke stoffen, knagende diertjes en stof.
• Wanneer dit niet langer helpt en objecten brozer worden, kan een restaurator actieve conservatie uitvoeren. Dit zijn (kleine) ingrepen op het object waardoor het niet langer zal vervallen, maar stabiel door het leven kan gaan: ontzouten van keramiek, stabiliseren van corroderende metalen, …

Zo behandelde Ansje tijdens haar bezoek alvast enkele wijnglazen en een buikfles met een consolidatiemiddel, zodat het glas niet verder zou afschilferen. Geduld, én fijne handenarbeid, bleken een mooie deugd, maar deze voorwerpen zijn ondertussen alleszins klaar voor hun nieuwe plaats in de tentoonstelling! Kom het zelf ontdekken vanaf zomer 2024!

Afgelopen maanden pakten enkele medewerkers een ‘zomerproject’ aan: naast de talrijke archeologische collecties die het Erfgoeddepot herbergt, zijn er ook schenkingen van dorpsbewoners. Deze objecten vertellen ons iets over het dagelijkse leven uit een recent of minder recent verleden. Het zijn boeiende tijdscapsules die één voor één werden uitgehaald, beschreven en genummerd.

Wie van Ename is, herkent er ongetwijfeld nog. Wie herinnert zich bijvoorbeeld nog de bolderverenigingen? In onze collectie zit een vlag van de ‘Vrije bolders Eenaeme’. Met haar 117,5 x 121,5 cm een indrukwekkend exemplaar in blauwe zijde, met centraal een cirkel geborduurd waarin een bolderwerper staat afgebeeld. Drie zijden van de vlag zijn afgeboord met een franjeband, en koperen ringetjes zorgden ervoor dat de vlag aan een staak kon bevestigd worden. Samen met een bolderschijf, een donkerrood fluwelen halslint met bronzen medaillon voor de ‘Koning Bolder’ en een hoofdgaai, met pluimen in de Belgische driekleur, illustreren ze het verhaal van het gaaibollen in Ename.

In het najaar gaan wij verder aan de slag met deze collectie: alle objecten zullen volgens vaste criteria één voor één beoordeeld worden. Wat vertellen ze over Ename? Welke linken met on(t)roerend erfgoed zijn er? Hebben ze een historische, wetenschappelijke, educatieve of een esthetische waarde? Maar ook: waar en hoe komen deze objecten het beste tot hun recht? Nadenken over een collectieprofiel voor de toekomst, een boeiend traject!

Naast het vele gebruiksaardewerk zoals kannen en borden, zijn er ook heel wat vloertegels opgegraven op de abdijsite. In Ename werd zelfs een bijna volledige vloerbedekking blootgelegd… Kerken, burchten en abdijen hadden immers vanaf de 12de eeuw vloertegels in plaats van de aangestampte aarde van gewone huizen. Meestal een geometrisch patroon van monochroom gele of zwarte vloertegeltjes van 6 op 6 cm of vierkante tegeltjes met loodglazuur. 

Maar onlangs trof vrijwilliger Arthur Platteau bij de herverpakking van de collectie enkele buitengewone exemplaren aan, uit dezelfde, noordelijke zone van de abdij. Deze vloertegels meten 12 op 12 cm, of 13 op 13 cm. Ze zijn versierd met bloemen en planten, een draak, een dubbele adelaar, een hert, rankwerk, een vierlob, ...

De figuren werden gemaakt met een redelijk eenvoudige techniek: vóór het bakken drukte men in de nog zachte klei met een houten stempel een afbeelding. Die indruk vulde men op met kleislib. Men liet het drogen, en werkte af met een dunne laag loodglazuur. Dan pas werden de tegels gebakken.

Deze techniek geraakte vanaf de 12de eeuw ruim verspreid, en de hier gebruikte versieringen komen veel voor in Vlaanderen. Dat doet denken dat deze tegels besteld werden, en niet lokaal gebakken.

De tegels in gebakken klei worden bewaard in een niet te grote 'euronorm-bak', waardoor de bak niet te zwaar kan worden. De tegels zijn van elkaar gescheiden door een PE-schuimfolielaag. Zo kunnen ze niet tegen elkaar duwen. Een bewaartemperatuur van 16 - 18°C is ideaal, en een luchtvochtigheid van minder dan 60% om schimmel te vermijden. 

Metaaldetectorist Jean-Pierre Parent, specialist op vlak van gespen, onderzocht 2 gespen uit een graf in de Sint-Laurentiuskerk. Het zijn identieke, ringvormige gegoten gespen in koperlegering met een enkele lus. Eén van de gespen vertoont nog restjes textiel. Op basis van hun uitzicht kunnen ze gedateerd worden tussen 1250 en 1450.

Tijdens de middeleeuwen waren gespen op kledij en riemen al goed ingeburgerd. Vanaf de 15de eeuw komen er ook gespen op schoenen voor. Gespen zijn meestal van metaal, hoewel er ook voorbeelden in been zijn gekend. Hun vorm varieert voortdurend door de eeuwen heen, het zijn modegevoelige objecten waarmee men graag uitpakt.

Tientallen jaren opgravingen in Ename leverden ongeveer 12.000 archeologische vondsten op: van potscherven over bouwmaterialen tot de skeletten van de monniken van Ename.

Een deel van die vondsten werd bewaard op de Erfgoedsite Ename, en een deel in het Archeocentrum Velzeke.

In het Erfgoedcentrum van de Erfgoedsite Ename werd een ruimte ingericht zodat de volledige Enaamse erfgoedcollectie terug in Ename kon zijn, onder één dak met het Onroerenderfgoeddepot.

De eerste stap was om alles in Archeocentrum Velzeke goed in te pakken en voorzichtig te verhuizen. Eens aangekomen in Ename werd alles gecontroleerd.

Het controleren van verpakkingen op hun inhoud en het scheiden van materiaalsoorten (metaal, aardewerk, glas, beenderen, ...), dat is waar de medewerkers van pam Ename momenteel achter de schermen mee bezig zijn. Waar nodig, verpakken ze vondsten op een aangepaste manier. Ze controleren ook of alle bakken stofvrij zijn, want naast vocht en licht is stof de grootste vijand van erfgoedobjecten. Het vervuilt niet alleen, maar trekt ook ongedierte aan, wat nefast is voor fragiele objecten.

Volg ons op Facebook om het nieuws van achter de schermen te volgen!