Topstuk in Archeocentrum Velzeke: Merovingische fibula

De provinciale erfgoedsite Archeocentrum Velzeke (Zottegem) huisvest sinds kort een erkend Vlaams topstuk: de Merovingische schijffibula van Beerlegem uit hun collectie werd door de Vlaamse overheid op de Vlaamse topstukkenlijst geplaatst. Kom deze prachtige getuige van vroegmiddeleeuwse edelsmeedkunst bewonderen in Velzeke en lees het verhaal ervan hieronder.

De Merovingische schijffibula in het Archeocentrum Velzeke is een ronde, vergulde bronzen mantelspeld van ca. 4 cm diameter waarop fijne filigraandraad in patronen is gelegd. Centraal is er een verhoging met een ronde opstaande cel met witte glaspasta. Daarrond zijn er vier driehoekige cellen met rode glasplaatjes. Op de vlakke buitenrand wisselen vier ronde cellen met blauwe glaspasta af met vier driehoekige cellen met rode glasplaatjes.

Dit prachtig juweel werd, samen met nog heel wat andere grafgiften, gevonden in 1955 in Beerlegem (Zwalm). Gust en Hubert De Pessemier, vader en zoon, baatten een zandgroeve uit voor rekening van gravin d’Ansembourg. Ze waren op enkele oude objecten gestoten. De Nationale Dienst voor Opgravingen en het Seminarie voor Archeologie van de Rijksuniversiteit Gent startten een onderzoek. Vrij snel was duidelijk dat er een grafveld was in de vroege middeleeuwen. Ze konden het dateren in de 6de-7de eeuw, de Merovingische periode. In totaal vonden ze een 250-tal graven. Het merendeel van de graven was sober, maar sommigen niet. Die bevatten ofwel wapens, ofwel juwelen en vaatwerk.

Het was in één van de rijke graven dat de vergulde ronde mantelspeld werd ontdekt. De persoon was begraven in een houten grafkist die op twee dwarsbalkjes was geplaatst. Van het skelet van de overledene was behalve wat tandglazuur niets bewaard. Ter hoogte van de borststreek werden 102 kralen in amber en glaspasta, onderdeel van een halssnoer, aangetroffen. Daar werd ook de prachtige schijffibula aangetroffen. Verder vond men er riemgespen en ook een prachtige glazen tuimelbeker. Het graf dateert van begin 7de eeuw. Er wordt aangenomen dat het om een rijke dame ging.

Na de opgravingen kwamen de voorwerpen in het depot en museum van de Rijksuniversiteit Gent terecht, maar de stukken werden daar niet aan het brede publiek tentoongesteld. Begin jaren 1990 werden ze dan overgebracht naar het toenmalige Provinciaal Archeologisch Museum, nu Archeocentrum Velzeke. Deze provinciale erfgoedsite is momenteel bezig om de vroegmiddeleeuwse afdeling opnieuw in te richten zodat tegen het najaar van 2024 alle vroegmiddeleeuwse objecten in al hun schoonheid te bewonderen zijn. Nu kan je natuurlijk ook nog steeds het topstuk zien in Velzeke.

Deze speld uit de collectie van het Archeocentrum Velzeke is nu door de Vlaamse overheid erkend als Vlaams topstuk. Een erkenning als topstuk wil zeggen dat de Vlaamse overheid het object als zeldzaam én onmisbaar beschouwt. Deze fibula is dat omdat het zo'n belangrijke getuige is van de vroegmiddeleeuwse edelsmeedkunst. Daarmee komt het aantal topstukken in eigendom van Provincie Oost-Vlaanderen op 3: naast deze in het Archeocentrum Velzeke, is er nog de kromstaf in de Erfgoedsite Ename en het Oudenaards wandtapijt met Hercules en de Stymphalische vogels dat nu aan het MOU is uitgeleend.

Een bescherming als topstuk heeft als gevolg dat het object een hoge graad van bescherming geniet: een fysieke ingreep of een verhuis naar het buitenland, kan voortaan alléén met een expliciete toelating van Vlaanderen. Elke wijziging van bewaarplaats, fysieke staat of juridisch statuut moet expliciet gemeld worden aan de Vlaamse overheid. Archeocentrum Velzeke heeft de plicht het topstuk te beschermen, en kan nu ook subsidies krijgen voor een restauratie moest dat ooit nodig zijn.

• Lees alles over de zoektocht
• Wandel de zoektocht met de Erfgoedapp
• Of download de wandelroute om af te printen